Συνέχεια από Σάββατο, 6 Ιουλίου 2013
Η ΘΕΟΤΗΣ
RAIMON PANIKKAR
Πλησιάζοντας την θεότητα
Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΗΤΟΣ
Ο ΜΕΤΑ-ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΟΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ
Ο άνθρωπος είναι υπερήφανος των ικανοτήτων του προς
αφαίρεση. Έτσι η θεότης σε αυτή την περίπτωση δεν είναι μόνον πέραν του φυσικού
κόσμου, αλλά και έξω από κάθε φυσικό βασίλειο, περιλαμβανομένου του ανθρωπίνου,
της νοήσεως, των επιθυμιών και της βουλήσεως. Η θεότης είναι έτσι πλήρως πέραν και
υπεράνω της φύσεως, συμπεριλαμβανομένης και της ανθρώπινης φύσεως. Η
υπερβατικότης ή η ετερότης της θεότητος είναι σε αυτή την περίπτωση τόσο
απόλυτη που υπερβαίνει τον εαυτό της, μέχρι του σημείου να μην είναι πλέον
δυνατόν να ορισθεί σαν υπερβατική. Η θεότης επομένως δεν υπάρχει. Είναι πέραν του Είναι. Αλλά δεν
είναι καν ανύπαρκτη. Ο απόλυτος αποφατισμός. Δεν είναι, ούτε υπάρχει, και δεν
είναι ούτε νοητή, ούτε ρητή. (Δεν μπορούμε ούτε να την σκεφθούμε, ούτε να την
εκφράσουμε).
Η σιωπή είναι η μόνη σωστή στάση απέναντί της, όχι επειδή
δεν είμαστε σε θέση να μιλήσουμε γι’ αυτή, αλλά επειδή η σιωπή είναι αυτό που
της ταιριάζει περισσότερο. Πρόκειται για μια σιωπή που δεν κρύβει ούτε αποκαλύπτει,
μιας σιωπής που δεν λέει τίποτε, διότι δεν υπάρχει τίποτε να ειπωθεί. Τα
ονόματα μια τέτοιας θεότητος μπορεί να είναι Sunyata, «μη-Είναι», Υπερόν και ούτω καθεξής. Είναι μια
μετα-οντολογική πραγματικότης. Αν τη δούμε δε από κάτω, ανήκει στο άρρητο.
Εξάλλου να σκεφτούμε αε αυτή, θα ήταν ειδωλολατρία.
Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά στο πρόβλημα του τίποτα της
θεότητος, τον ριζικό αποφατισμό που ανεπτύχθη σε πολλές παραδόσεις. Το κυρίαρχο
χαρακτηριστικό σε αυτή την περίπτωση είναι η ενύπαρξη (immanenz) και η υπέρβαση που είναι
ενδιάθετες στην καρδιά κάθε όντος.
Πρέπει να συμπληρώσουμε όμως αμέσως πως αυτοί οι τρεις
ορίζοντες δεν αλληλοαποκλείονται. Πολλοί στοχαστές διαφορετικών παραδόσεων
προσπάθησαν να επεξεργαστούν μια έννοια της θεότητος που θα συμπεριελάμβανε και
τους τρεις. Μέσα στο πλαίσιο του Ινδουισμού π.χ., το nirguna brahman, θα αντιστοιχούσε
στον τρίτο τύπο ορίζοντος, το saguna brahman
στον πρώτο και το Isvara θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει την προσωπική θεότητα του κάθε
πιστού. Αναλόγως, η χριστιανική παράδοση προσπαθεί να συνδυάσει τον θεό σαν πρώτο
κινητό (πρώτος τύπος) με τον προσωπικό θεό των πιστών (δεύτερος τύπος) και με
εκείνον των μυστικών (τρίτος τύπος). Σε ποιο μέτρο αυτοί οι ξεχωριστοί
ορίζοντες μπορούν να συγκεντρωθούν σε μία νοητή ενότητα; Αυτό είναι ένα
πρόβλημα φιλοσοφικό και θεολογικό που οι διαφορετικές παραδόσεις προσπαθούν να
λύσουν με διαφορετικούς τρόπους.
Οι μορφολογικοί χαρακτήρες της θεότητος, μπορούν να
οργανωθούν πάνω στη βάση αυτών των τριών οριζόντων, υποδεικνύοντας και μια
τριπλή δομή της θεότητος. Η έσχατη εμπειρία της μεταοντολογικής θεότητος
συστήνει τον χαρακτήρα του «Εγώ». Η ΘΕΟΤΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ «ΕΓΩ», ΤΟ ΤΕΛΙΚΟ
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΡΑΞΕΩΣ. «Ποιος είμαι Εγώ;». Το Εγώ που μπορεί να απαντήσει σε
αυτή την ερώτηση χωρίς να θέτει περαιτέρω ερωτήσεις είναι το ΤΕΛΙΚΟ «ΕΓΩ», ΕΙΝΑΙ
Η ΘΕΟΤΗΣ.
Η μεταανθρωπολογική θεότης αντιθέτως αντιπροσωπεύει την
εμπειρία του «ΕΣΥ». Στην ανθρώπινη ώθηση προς την θεότητα, αυτή μοιάζει σαν το
τελικό «ΕΣΥ», με το οποίο είναι δυνατόν να θεμελιωθούν ένας διάλογος και
ανθρώπινες σχέσεις.
Η θεότης σαν τελική αιτία και πρώτο κινητό του κόσμου, είναι
το Αυτός ή Αυτή ή Αυτό, που μόνον μια εξαγωγή συμπεράσματος μπορεί να
αποκαλύψει. Γι’ αυτή την θεότητα ομιλούμε πάντοτε στο τρίτο πρόσωπο.
ΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ
Ας εξετάσουμε τώρα τις διάφορες μεθόδους που χρησιμοποιούνται
στην προσπάθεια κατανοήσεως της θεότητος. Ό,τι κι αν είναι η θεότης, αυτή δεν
είναι ούτε ένα πράγμα αισθητό ούτε ένα πράγμα νοητό. Η θεότης δεν είναι ούτε
ένα πράγμα ορατό, ούτε μια απλή σκέψη.
Η μοντέρνα ερμηνευτική μιλά για «προκατανόηση», σαν αναγκαίας
συνθήκης για την κατανόηση, για έναν ερμηνευτικό κύκλο που αποκαλύπτεται
αναγκαίος σε όλες τις ερμηνείες. Και συνεχίζουν, πως μέσα ακριβώς στο βασίλειο
των αισθητών και νοητών αντικειμένων, είναι δυνατόν να επιβεβαιώσουμε τι πράγμα
είναι η προκατανόηση. Εμείς αποκτούμε μια ιδέα του «ΟΛΟΥ», την οποία μπορούμε
να τροποποιήσουμε εξετάζοντας τα μέρη της. Ακριβώς στην βάση αυτής της
προκατανοήσεως μια κάποια μέθοδος χρησιμοποιείται στην συνέχεια για την
κατανόηση ενός αντικειμένου. Αλλά στην περίπτωση της θεότητος, πώς γίνεται;
Εάν κάθε μέθοδος απαιτεί ένα προληπτικό άλμα στο εσωτερικό
του αντικειμένου που ερευνάται, μια επιστροφή στο σημείο εκκίνησης και τέλος
στην συνέχεια, μια μεθοδική πρόοδο, τότε φαίνεται αδύνατον να κατανοήσουμε πως
είναι δυνατόν μια τέτοια μέθοδος να μπορεί να εφαρμοστεί στην προσπάθειά μας να
κατανοήσουμε την θεότητα. Δεν γνωρίζουμε, στην περίπτωσή μας, σε πια κατεύθυνση
πρέπει να δοκιμάσουμε το άλμα, ούτε πια όργανα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε, παρά
μόνον εάν ξεκινήσουμε από την παράδοση που δεχθήκαμε ή βασιζόμενοι σε μια
αυθεντική μυστικιστική εμπειρία. Αυτό όμως ισούται με την παραίτησή μας από
κάθε μέθοδο ερεύνης της θεότητος και υποκαθιστούμε την παραίτηση αυτή με
μεθόδους μελέτης που ερμηνεύουν απλώς τις γνώμες των ανθρώπων γύρω από αυτή.
Γνωρίζουμε επιπλέον πως ξεκινώντας από κάποια «όργανα», τα αποτελέσματα θα
εξαρτηθούν σε μεγάλο βαθμό από την φύση αυτών των ίδιων των οργάνων. Δεν
μπορούμε, έτσι λοιπόν, ούτε το πρώτο άλμα να πραγματοποιήσουμε (διότι δεν
γνωρίζουμε την κατεύθυνση), ούτε να επιστρέψουμε προς τα πίσω (δεδομένου ότι το
αντικείμενο είναι πέραν των αισθητηρίων και της νοήσεως). Εν συντομία, η
μέθοδος ερεύνης της θεότητος είναι απολύτως γενική (sui generis), εάν υπάρχει στα
αλήθεια μια μέθοδος.
Πως μπορούμε να φθάσουμε σε μία προκατανόηση της
θεότητος; Μπορούμε να την κληρονομήσουμε από την παράδοση. Στην περίπτωση μιας
άμεσης μυστικής εμπειρίας, δεν έχουμε ακριβώς μια προκατανόηση, αλλά μια
έμπνευση άμεση, την οποία ο μυστικός στην συνέχεια θα εμφανίσει με τους όρους
της κουλτούρας στην οποία ζει. Φτάνουμε δηλαδή στο ίδιο αποτέλεσμα. Ο μυστικός
έχει περισσότερο την ανάγκη μια μετακατανόησης, μέσα στους όρους της εποχής του
και του πολιτισμού του, η οποία αντιστοιχεί ουσιαστικά με την αρχική
προκατανόηση, η οποία ισχύει για όλους. Όπως και να πραγματοποιείται λοιπόν η
προκατανόηση της θεότητος αποκαλύπτεται σαν ένα δεδομένο της παραδόσεως.
Είναι δυνατόν τώρα λοιπόν να τηρήσουμε τρεις κύριες στάσεις
απέναντι σ’ αυτό το δεδομένο. Το δεχόμαστε σαν σημείο εκκινήσεως και προχωρούμε
σε μια κριτική προσπάθεια προσπαθώντας να το συλλάβουμε. Αυτή η στάση συνιστά
την θεολογική μέθοδο. Ο θεολόγος ψάχνει να ξεκαθαρίσει κάτι από το εσωτερικό
του. Εάν όμως αντιθέτως γίνει προσπάθεια να τεθούν μέσα σε παρενθέσεις οι
προσωπικές πεποιθήσεις και γίνει μια τεράστια προσπάθεια να αποκωδικοποιηθεί η
απέραντη ποικιλία των απόψεων που σχετίζονται με την ιδέα της θεότητος που
συσσωρεύτηκαν στην διάρκεια των αιώνων, αυτή η στάση συνιστά την
φαινομενολογική μέθοδο. Το δεδομένο αντιπροσωπεύει σε αυτή την περίπτωση το
ίζημα, την υποστάθμη της ιστορίας της ανθρώπινης συνειδήσεως (το ουσιώδες).
Τέλος, εάν στοχαστούμε στην δική μας προσωπική εμπειρία, η οποία έχει
εμπλουτιστεί όσο το δυνατόν περισσότερο με τις σκέψεις των άλλων, αυτή η στάση
συνιστά την φιλοσοφική μέθοδο.
Αυτές οι μέθοδοι δεν αλληλοαποκλείονται η μία από την άλλη
και αντιπροσωπεύουν και οι τρεις τους έναν βασικό ρόλο στην ανθρώπινη έρευνα
της θεότητος. Είναι όλες τους αναγκαίες και αλληλοσυνδέονται. Κάθε μέθοδος
παρουσιάζει διαχωρισμούς και υποδιαιρέσεις. Η κοινωνιολογία, η ψυχολογία και η
ανθρωπολογία είναι ανάμεσα στις πιο σημαντικές επιστήμες στο πλαίσιο αυτών των
τριών τύπων μελέτης, και καθεμιά τους μάλιστα διαθέτει και τις δικές της
ιδιαίτερες μεθόδους.
Αναφερόμεθα σε μεθόδους, στον πληθυντικό, διότι δεν υπάρχει
μία και μοναδική μέθοδος θεολογική, φαινομενολογική ή φιλοσοφική. Κάθε ένα από
αυτά τα σχέδια, παρουσιάζει και μια πλατειά ποικιλία μεθόδων. Αυτό που
προσπαθούμε να περιγράψουμε είναι μόνον ένα γενικό σχήμα μεθόδων, που αποκτά δική
του φυσιογνωμία μόνον όταν εφαρμόζεται σε ειδικές περιπτώσεις.
(Συνεχίζεται)
Δείτε εδώ όλες τις αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου