Συνέχεια από: Σάββατο 26 Νοεμβρίου 2016
Η Ιεραρχική δομή του κόσμου, σύμφωνα με τον ψευδ-Διονύσιο Αρεοπαγίτη!
του Rene Roques.
2. Κόσμος και τα παράγωγά του: Ιστορική ανάκληση!
Η έννοια του κόσμου είναι πολύ στενά συνδεδεμένη με εκείνη τής τάξης! Εκφράζει την οργάνωση, την τακτοποίηση, το συμφέρον, πρίν δείξει το σύμπαν το οποίο πραγματοποιεί αυτές τις ποιότητες με τέλειο τρόπο! Είναι ένας κοινός τόπος, τουλάχιστον αρχής γενομένης απο τόν Πυθαγόρα, να υπογραμμίζεται η θαυμαστή ιδιότητα αυτού του σχεδιασμού. "Οι σοφοί, Καλλικλή, βεβαιώνουν ότι ο ουρανός και η γή, οι Θεοί και οι άνθρωποι, συνδέονται μεταξύ τους με την φιλία, με τον σεβασμό τής τάξεως, τής σύνεσης και τής δικαιοσύνης και γι'αυτόν τον λόγο ονομάζουν το σύμπαν τήν τάξη τών πραγμάτων, και όχι τής αταξίας, ούτε τής έλλειψης κανόνων (κόσμον... ούκ ακοσμίαν ουδέ ακολασίαν). Εσύ δέν ενδιαφέρεσαι, νομίζω, παρά την σοφία σου, και ξεχνάς ότι η γεωμετρική ισότης είναι παχίσχυρη ανάμεσα στους Θεούς όπως και ανάμεσα στούς ανθρώπους" (Γοργίας, 507α/508α). Αυτή η καθολική συγγένεια τών ουρανίων δυνάμεων, τών ανθρώπων και τών στοιχείων παρουσιάζεται στην ίδια τήν τάξη η οποία κυβερνά την ακολουθία τού Διός. "Ο Ζεύς έχει στην ακολουθία του έναν στρατό θεών και δαιμόνων, κεκοσμημένον, τακτοποιημένον, σε έντεκα σχηματισμούς. Έτσι στον οίκο των θεών παραμένει μόνη η Εστία. Όσον αφορά δέ τους άλλους Θεούς, οσοι είναι τεταγμένοι Θεοί, άρχοντες (αρχηγοί) σ'αυτον τον αριθμό 12, οδηγούν καθένας τον σχηματισμό τους, στην τάξη, κατά τάξιν, ήν έκαστος ετάχθη. Πολλά και μακάρια είναι, λοιπόν τα οράματα και οι διαδρομές μέσα στον ουρανό, τις οποίες πραγματοποιεί το γένος τών μακάριων θεών, ενώ καθένας απ'αυτούς κάνει το καθήκον του! (Πράττων έκαστος αυτών το αυτού). Ακολουθεί τούς Θεούς πάντοτε όποιος το επιθυμεί και έχει την ικανοτητα: διότι πράγματι ο φθόνος παραμένει έξω απο τον Θείο χορό!" (Φαίδρος, 246 e-247 a).
Η τάξις τακτοποιεί όλα τα Θεία
πράγματα, τις σχέσεις τών θεών ανάμεσά τους, τις σχέσεις τους με τον κόσμο και
πάνω απ'όλα αυτή την αρχική σχέση που υπήρξε η οργανωτική ενέργεια του
Δημιουργού : "Ο Θεός θέλοντας όλα τα πράγματα να είναι αγαθά, και τίποτε
στο μέτρο τού δυνατού να μήν ειναι κακό, λαμβάνοντας ότι ήταν ορατό και δέν βρισκόταν
σε ησυχία, αλλά εκινείτο άτακτα και θολωμένα, το έφερε απο την αταξία στην τάξη
(εις τάξιν αυτό ήγαγεν εκ της αταξίας), κρίνοντας αυτή ολοκληρωτικώς καλύτερη
εκείνης. Και πράγματι δέν είναι αρεστό σε όποιον είναι άριστος να κάνει αυτό
που δέν είναι ωραιότατο" (Τίμαιος, 30 α-b). Πάνω σ'αυτό
το μοντέλο θα εργασθούν οι αληθινοί άνθρωποι τεχνίτες (δημιουργοί): το έργο
τους πρέπει να συστήσει ένα σύνολο το οποίο "συγκρατείται και
τακτοποιείται με αρμονία! (Γοργίας, 504 α: συστήσηται τεταγμένον τε και
κεκοσμημένον πράγμα). Ακόμη και η αρετή πρέπει να πραγματοποιήσει μία τάξη και
μία αρμονία: τάξει άρα τεταγμένον και κεκοσμημένον εστίν η αρετή εκάστου (506 e)).
Ο Αριστοτέλης μάχεται την γνώμη
σύμφωνα με την οποία η τάξις τού σύμπαντος θα ήταν το έργο τής τύχης ή τής
περιπτώσεως! (Φυσικά ΙΙ, 5, 196 α b) "Το συμβάν και η τύχη είναι λοιπόν ύστερα τής
νοήσεως και τής φύσεως. Επομένως εάν υπήρχε το συμβάν, και αυτό θα ήταν το
πλήρες, το υπέρτατο, η αιτία του ουρανού, θα έπρεπε και προτέρως, η νόηση και η
φύση να είναι αιτίες τόσων άλλων πραγμάτων και αυτού του σύμπαντος ". Στα
μάτια του αυτή η τάξις είναι ουσιωδώς προσδεδεμένη στην νόηση και στην φύση, τα
οποία προηγούνται της τύχης και του συμβάντος. Σε όλα τα όντα, η φύσις είναι
αιτία τής τάξεως και η τάξις ειναι αυτή η ίδια αρμονία! Αναλογία! (η γάρ αιτία
πάσι τάξεως...τάξις δέ πάσα λόγος (Φυσ IV,5.212b). Παρ'όλα αυτά όμως ο κόσμος είναι χωρισμένος σε δύο
περιοχές καθαρά διακρινόμενες και στις οποίες η έννοια τής τάξης δέν
επαληθεύεται στον ίδιο βαθμό. Ο υπερσεληνιακός κόσμος όπου βασιλεύουν η τέλεια
κανονικότης , η αφθαρσία, μία αμετάβλητη τάξις αιώνια και ο υποσεληνιακός κόσμος
οπου βασιλεύουν αντιθέτως, το πρόχειρο και η αλλαγή, όπου διατρέχουν οι κύκλοι
της γέννησης και της φθοράς. Υπάρχει όμως εξίσου μία ιεραρχία στα στοιχεία του
κόσμου και στα μέρη του!
Οι Στωϊκοί, παρότι παρέλαβαν τα
ουσιώδη στοιχεία τής φυσικής και τής αριστοτελικής κοσμολογίας, απομακρύνονται
τουλάχιστον σ'αυτό το σημαντικό σημείο. Το σύμπαν τους δέν είναι ιεραρχικό. Η
ιεραρχική απαγωγή, η οποία χαρακτήριζε τον κόσμο του Αριστοτέλη, αντικαθίσταται
απο τον συντονισμό και απο την σύνδεση και την συνάφεια όλων των πραγμάτων. Τα
στοιχεία είναι σαν δεμένα και κρεμασμένα "τα μέν απο τα δέ". Στην στωική
κοσμολογία αυτό (το σύμπαν) παρουσιάζεται ουσιαστικά σαν ένα συνεπές σύνολο
(σύστημα) το οποίο ενώνει "τον ουρανό, την γή, και αυτό που αυτά
συμπεριλαμβάνουν", ή επίσης "τους Θεούς, τους ανθρώπους και αυτό που
εξ'αιτίας τους παράγεται". Το όλον είναι συνώνυμο της προκαθορισμένης ολότητος.
Είναι μοναδικό (εις) και τίποτε δέν υπάρχει πέραν αυτού. Είναι ένα μεγάλο σώμα,
ένα έμψυχο όν (σώμα, ζώον). Αρκεί στον εαυτό του (αυτάρκης), διότι
"διαθέτει στον εαυτό του όλο αυτό που έχει ανάγκη, τρέφεται απο μόνο του,
άπο όπου προσλαμβάνει την ανάπτυξή του, δεδομένου ότι τα μέρη ζούν με αμοιβαίες
ανταλλαγές!
Η μοναδικότης τού σύμπαντος οφείλεται
κατ'αρχάς στην ενοποίηση τής ουσίας του (απο του ηνώσθαι την ουσίαν). Όλα του
τα στοιχεία διαθέτουν μία συμφυή ουσία. Αλλά αυτή η μοναδικότης αφορά επίσης
την συγγένεια του πνεύματος που εμψυχώνει τα διάφορα στοιχεία, την αμοιβαία
τους συμπάθεια, την μοναδική τους ένταση (είς τόνος) που είναι ο ίδιος ο
πνευματικός τόνος, ο οποίος τα διατηρεί δεμένα μαζί (συνέχων). Έτσι δηλώνεται η
τέλεια αυτάρκεια του κόσμου. Δέν οφείλει τίποτε παρά μόνον στην φύση του η
οποία το κυβερνά και το συνέχει στον εαυτό του. Το ιδανικό τού σοφού, τού πολίτη
τού κόσμου (κοσμοπολίτης) θα είναι να "διευθύνει τις ενέργειές του σύμφωνα
μ'αυτή την θέληση τής φύσεως (πρός το βούλημα τής φύσεως) η οποία κυβερνά την
ολότητα τού κόσμου. Ο κόσμος, ζωντανός και αιώνιος, κανονίζει και τακτοποιεί όλα
τα συμβάντα και όλες τις βουλήσεις σύμφωνα με μία τάξη η οποία ταυτίζεται με
την ανάγκη"!
Παρ'όλα αυτά οι επόμενες τοποθετήσεις
(διακόσμησις) τού κόσμου συστήνουν την μεταβλητή και φθαρτή του πλευρά
(γενητός, μεταβλητός, φθαρτός), σε αντίθεση με την αιωνιότητα (αΐδιος) η οποία
τού προσφέρει τον ατελή κύκλο τών αναγεννήσεων. Καθότι πρόχειρη οργάνωση του
κόσμου, η διακόσμησις, μοιάζει κατώτερη του κόσμου. Ταυτίζεται μ'αυτόν μόνον
όταν δείχνει την σταθερή και αιώνια τάξη των άστρων.
Ο συγγραφεύς της πραγματείας De mundo (Διονύσιος
Λαέρτιος VII, 138), αντλεί δύο σημασίες τής λέξης κόσμος. "Τώρα
λοιπόν ο κόσμος είναι το σύνολο τό οποίο σχηματίζουν ο ουρανός και η γή με όλα
τα είδη τών όντων τα οποία περιέχουν. Κόσμος λέγεται επίσης με μία άλλη σημασία,
η τάξις και η οργάνωση τής καθολικής φύσης, η οποία είναι συγχρόνως κάτω απο την
επίβλεψη του Θεού και διατηρειται απο τον Θεό ενάντια σε κάθε κακό". Η
τάξις τού κόσμου όπως η τάξις τής πόλεως και όπως εκείνη τής τέχνης, πρέπει να
γεννηθεί απο την συμφωνία τών πολλών και αντιθέτων στοιχείων!
"....αναρωτηθήκαμε έκπληκτοι πώς είναι δυνατόν να συμβαίνει ο κόσμος,
παρότι είναι, νά αποτελείται απο αντίθετες αρχές, θέλω να πώ απο στοιχεία ξερά και
υγρά, ψυχρά και θερμά, καί νά μήν έχει καταστραφεί απο καιρό και νά μήν έχει καταλήξει
στο μηδέν. Είναι σαν να αναρωτιόμαστε πώς μπορεί να διαρκέσει μία πόλις, αφού
είναι οικοδομημένη με τις πλέον αντίθετες τάξεις των ανθρώπων, δηλαδή πλουσίους
και φτωχούς, νέους και γέρους , αδύναμους και δυνατούς, κακούς και καλούς. καί δέν
αναγνωρίζεται ότι είναι ακριβώς εκεί που υπήρξε πάντοτε η πιό θαυμαστή πολιτική συμφωνία, η οποία πραγματοποιεί μία μοναδική τοποθέτηση, με εκείνη τού πολλαπλού
και με εκείνη τής πολλαπλότητος. Έναν ιδιαίτερο τρόπο σκέψης επιδεκτικό τών
φυσικών προϊόντων και τών πιό διαφορετικών και τυχαίων γεγονότων. Ίσως η φύσις
να έχει μία προδιάθεση για τα αντίθετα και απο αυτό να αντλεί την αρμονία , και
όχι απο τα όμοια, καθώς είναι αλήθεια ότι έχει στα σίγουρα ενώσει τον άνδρα με
την γυναίκα αντί να ενώσει καθέναν απο τους δύο με τα μέλη του ιδίου φύλου, και
ότι σχημάτισε την πρωτογενή συμφωνία απο τα αντίθετα και όχι απο τα όμοια!
Εξάλλου σ'αυτό το σημείο η τέχνη φαίνεται να μιμείται την φύση και να πράττει
με τον ίδιο τρόπο! Παρομοίως λοιπόν μία μοναδική αρμονία, μέσω τής αναμείξεως
τών πιό αντίθετων αρχών, οργάνωσε την σύνθεση του σύμπαντος, δηλαδή του ουρανού
και της γής και του κόσμου όλου. Η αιτία αυτής τής διατηρήσεως είναι η συμφωνία
των στοιχείων και η αιτία αυτής τής συμφωνίας είναι η ισορροπία τους, το
γεγονός ότι καθένα απο αυτά δέν είναι πιό δυνατό απο ένα άλλο: Και πράγματι
αυτό που είναι βαρύ ισορροπεί αυτό που είναι ελαφρύ, αυτό που είναι θερμό, αυτό
που είναι ψυχρό, απο την στιγμή που η φύση επιπλέον μάς διδάσκει,
αναδεικνύοντας τα πιό σημαντικά πράγματα, ότι η ισότης συντηρεί τήν συμφωνία
και εκείνη διατηρεί τον κόσμμο ο οποίος γεννά όλα τα πιό σημαντικά πράγματα και
είναι το κάλλιστο των όντων". Το τέλος της πραγματείας παρουσιάζει τον Θεό
σαν μοναδική και καθολική αιτία αυτής της καθολικής αρμονίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου