ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ANIMUS (6) -ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ-

Συνέχεια από Πέμπτη 11 Ιουλίου 2013

Barbara Hannah

6. ΤΟ ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΟ ΥΠΈΔΑΦΟΣ

Στην περίπτωση της Jeanne Fery πετάξαμε, ας πούμε, ένα στρώμα από τις σύγχρονες λογικές μας προκαταλήψεις, και κοιτάξαμε ένα κομμάτι μιας ανθρώπινης ζωής, σε μια εποχή όπου η «κοινή γνώμη» ήταν απόλυτα πεπεισμένη για την ύπαρξη της αόρατης πλευράς της ζωής, και για την αδήριτη πραγματικότητα των καταναγκαστικών δυνάμεων που μας κινούν, είτε το γνωρίζουμε είτε όχι. Αλλά για να πάρουμε μια πιο καθαρή ιδέας γι’ αυτές τις δυνάμεις, την επίδραση και τις δυνατότητές τους για τον άνθρωπο, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να  «ξεφλουδίσουμε» ένα άλλο στρώμα, ας πούμε, και να προσπαθήσουμε να δούμε κάτι για την διπλή φύση αυτών των δυνάμεων, οι οποίες διαμορφώνουν το συλλογικό αρχετυπικό υπέδαφος κάθε ατομικής ψυχής. Ο Jung έχει παρατηρήσει συχνά πόσο καλά μπορούμε να δούμε αυτό το υπέδαφος σε αναρίθμητους μύθους και παραμύθια που συναντάμε σε όλο τον κόσμο, και σε αυτόν τον κρυμμένο θησαυρό μπορούμε να βρούμε το υπέδαφος του προβλήματός μας να ζωγραφίζεται επανειλημμένα στις αναρίθμητες πλευρές του.

Θα πάρουμε μόνο ένα απλό παραμύθι για να αναλύσουμε αυτό το σημείο, το οποίο παραμύθι έχει τον τίτλο: «Gӓnsemagd» (H Χηναρού: «Παιδικά και οικογενειακά παραμύθια που συνέλεξαν οι αδελφοί Grimm», τόμος 1, σ.σ. 45 κ.ε.). Η Marie-Louise von Franz (διδάκτωρ Φιλοσοφίας, η οποία είναι η ειδική μας επάνω στα παραμύθια στο Ινστιτούτο C.G.Jung, στην Ζυρίχη, και θα ήθελα να της εκφράσω εδώ την ευγνωμοσύνη μου, επειδή με δίδαξε σχεδόν όλα όσα ξέρω σχετικά με το θέμα) είχε την καλοσύνη να επιστήση την προσοχή μου σε αυτήν την ιστορία, που ταιριάζει με το θέμα μας ιδιαίτερα, επειδή ο ρόλος της σκιάς – η οποία έλειπε στην περίπτωση της Jeanne Fery – ζωγραφίζεται πολύ καθαρά.

Μια φορά και έναν καιρό ζούσε μια γριά βασίλισσα, που ήταν χήρα για πολλά χρόνια. Είχε μια όμορφη κόρη που την λάτρευε, και η οποία ήταν αρραβωνιασμένη με τον γιο ενός βασιλιά σε μια μακρινή χώρα. Όταν ήρθε η ώρα, η βασίλισσα ετοίμασε μια πλούσια προίκα για την κόρη της κι αποφάσισε να την στείλη για τον γάμο της επάνω σε ένα άλογο που μιλούσε και που το έλεγαν «Falada». (Σημ.: Η προέλευση και η σημασία του ονόματος του αλόγου είναι άγνωστα, αλλά, σύμφωνα με το έργο: «Σημειώσεις πάνω στα “Παιδικά και οικογενειακά παραμύθια των αδελφών Grimm” των J. Bolte και G. Polioka (Λειψία, 1915, τόμος 2, σ. 274), οι διαφορετικές παραλλαγές του ονόματος του αλόγου αποδεικνύουν ότι ήταν αρσενικό άλογο και όχι φοράδα), και με μια υπηρέτρια για να την φροντίζη. Προτού ξεκινήσει η πριγκήπισσα, η μητέρα της χάραξε το ίδιο της το δάκτυλο με ένα μαχαίρι και έδωσε στο κορίτσι ένα άσπρο μαντήλι με τρεις σταγόνες από αίμα επάνω του, λέγοντάς της να το φυλάξη καλά, επειδή θα το χρειαζόταν στην διαδρομή.

Η μέρα ήταν πολύ ζεστή και η πριγκήπισσα δίψασε, αλλά η υπηρέτρια αρνήθηκε να κατέβη από το άλογο και να της φέρη νερό από ένα ρυάκι, έτσι κατέβηκε η ίδια και ήπιε νερό στο ρυάκι μονή της. Το μαντήλι την προειδοποίησε  ότι με αυτό που έκανε θα ράγιζε η καρδιά της μητέρας της, αν το ήξερε, αλλά το κορίτσι ήταν ταπεινό και δεν ήθελε να επιβάλη την γνώμη του στην υπηρέτρια. Την δεύτερη φορά που έγινε αυτό της έπεσε το μαντήλι και παρασύρθηκε από το ρυάκι. Τότε η υπηρέτρια χάρηκε, επειδή η πριγκήπισσα θα έχανε την μόνη της προστασία, και την ανάγκασε να αλλάξουν άλογα και ρούχα, ενώ της είπε πως ο μόνος τρόπος να διαφυλάξη την ζωή της ήταν να υποσχεθή ότι δεν θα αποκαλύψη ποτέ αυτό που συνέβη. Έτσι η υπηρέτρια παντρεύτηκε τον πρίγκηπα, και η αληθινή πριγκήπισσα στάλθηκε να φυλάη τις χήνες, μαζί με ένα αυθάδικο αγόρι, που το έλεγαν «Kϋrdchen» (μικρό Conrad).

H αληθινή υπηρέτρια φοβόταν ότι το άλογο που μιλούσε θα την πρόδισε, και έτσι έπεισε τον πρίγκηπα ότι ο Falada έπρεπε να σκοτωθή. Η αληθινή πριγκήπισσα πλήρωσε τον σφαγέα για να καρφώση το κεφάλι του Falada μέσα σε μια σκοτεινή είσοδο, από όπου περνούσε με τις χήνες της κάθε πρωί και βράδυ. Έτσι και έγινε, και μιλούσε με το κεφάλι του Falada κάθε πρωί καθώς περνούσε μέσα από την σκοτεινή είσοδο. Έπειτα έφθαναν σε ένα λειβάδι, όπου η πριγκήπισσα χτένιζε τα χρυσά μαλλιά της, και ο Kϋrdchen πάντα προσπαθούσε να πάρη κρυφά μερικές τρίχες. Αλλά αυτή τραγουδούσε στον άνεμο, λέγοντάς του να πάρη το καπέλο του Kϋrdchen μακριά, έτσι ώστε αυτός να μην επιστρέψη πριν τελειώσει το χτένισμα.

Στο τέλος ο Kϋrdchen θύμωσε τόσο για όλα αυτά, που πήγε να παραπονεθή στον γέρο βασιλιά. Αυτός κρύφθηκε, και αφού άκουσε το κορίτσι να μιλάη με το κεφάλι του Falada, και είδε ότι και ο άνεμος την υπακούει, έστειλε και την κάλεσε κοντά του, αλλά αυτή αρνήθηκε να δώση περισσότερες εξηγήσεις, εξ αιτίας της υπόσχεσης που της είχε σώσει την ζωή. Ο βασιλιάς όμως ανακάλυψε την αλήθεια με ένα τέχνασμα, και επίσης με τέχνασμα έκανε την ψεύτικη νύφη να επινοήση την ίδια της την τιμωρία. Έτσι η αληθινή πριγκήπισσα έγινε η γυναίκα του πρίγκηπα, ενώ την υπηρέτρια την έβαλαν γυμνή μέσα σε ένα βαρέλι γεμάτο με καρφιά, και την έσυραν μέσα στους δρόμους με δύο άσπρα άλογα, ώσπου πέθανε.

Όπως παρατηρεί πάντοτε η Dr. Von Franz στις διαλέξεις της σχετικά με τα παραμύθια και τους μύθους στο Ινστιτούτο C. G. Jungστην Ζυρίχη, δεν μπορεί κανείς να πάρη τους χαρακτήρες ά μ ε σ α  σαν κομμάτια της ψυχολογίας του ατόμου. Είναι μάλλον αρχετυπικά, βασικά, δομικά στοιχεία του συλλογικού ασυνειδήτου, και προεικόνιση των ατομικών στοιχείων. Από αυτήν την άποψη, η πριγκήπισσα θα αντιπροσώπευε ένα είδος αρχέγονης ή αρχετυπικής κρυστάλλωσης του εγώ, η υπηρέτρια της σκιάς, ο Kϋrdchen του animus στην παιδαριώδη, ανεύθυνη μορφή του, ο πρίγκηπας του animus και ούτω καθεξής.

Η πριγκήπισσα έχει μεγαλώσει στην αυλή της βασίλισσας, δηλαδή στο βασίλειο της αρχής του έρωτα (της θηλυκής αρχής). Μαθαίνουμε ότι ο πατέρας της είχε πεθάνει από καιρό, και ο μόνος υπαινιγμός για την αρσενική αρχή στην αρχική της κατάσταση βρίσκεται στο άλογο που μιλάει, τον Falada. Με άλλα λόγια, το ένστικτο και ο animus είναι εντελώς αδιαφοροποίητα, και εμφανίζονται σαν ένα και το αυτό πράγμα. Θα πρέπει να ταξιδέψη μια μεγάλη απόσταση σε αυτήν την κατάσταση της μόλυνσης του ενστίκτου και του animus, για να βρη τον πρίγκηπα, το αντίστοιχό της και την αληθινή όψη του animus, και να μπη στο βασίλειο του λόγου, που το κυβερνάει ο γέρο-βασιλιάς.

Η μητέρα βασίλισσα την στέλνει μακριά, όχι μόνο εφοδιασμένη με πλούσια προίκα – δηλαδή με όλα τα φυσικά δώρα και χαρίσματα που μπορεί να της δώση – αλλά επίσης με την υπηρέτρια, την σκιά της, που βρισκόταν στην αρχή στην σωστή της θέση, σαν υπηρέτρια και ακόλουθός της. Όμως η μητέρα – σαν μια έμπειρη γυναίκα και μια ώριμη προσωπικότητα – ξέρει ότι αυτή η  δ ι ά β α σ η  από μια αρχή στην αντίθεσή της θα έχη το στοιχείο του κινδύνου, και παίρνει ένα μικρό μαχαίρι – σύμβολο της αρχής του λόγου, προς την οποία ταξιδεύει το κορίτσι – και πληγώνεται με αυτό. Με αυτόν τον τρόπο – με την θυσία και τον πόνο – δίνει στην κόρη της τρείς σταγόνες από το χυμό της ζωής, την ουσία της καρδιάς, του συναισθήματος, σαν ένα ελιξίριο που θα την προστατεύη σε όλους του κινδύνους που μπορεί να συναντήση.

Θα ήθελα να θυμίσω εδώ στον αναγνώστη την μεγάλη δύναμη που είχε το πνεύμα του αίματος επάνω στην Jeanne Fery – σε σημείο που να ονομάζη τον εαυτό του θεό – αλλά σε αυτήν την περίπτωση ήταν ένα σύμπτωμα ότι ο animus είχε εισβάλει στην ίδια την ιδιαίτερη περιοχή της αρχής του έρωτα. Εδώ αντίθετα, το αίμα βρίσκεται στην σωστή του θέση, και προέρχεται από το σώμα της μητέρας. Σχετικά, είναι επίσης ενδιαφέρον να θυμηθούμε, ότι ήταν με την βοήθεια της Μαρίας Μαγδαληνής – αυτής που αγάπησε πολύ – που για πρώτη φορά η Jeanne μπόρεσε να αντισταθή στα πνεύματά της, και να αρχίση το έργο της απελευθέρωσής της από την κυριαρχία τους.

Το πρόβλημα με την σκιά αρχίζει για πρώτη φορά όταν η πριγκήπισσα δεν επιμένει να φέρη η υπηρέτρια νερό από το ρυάκι (Σημ.: αυτό το νερό αντιπροσωπεύει τον ποταμό της ζωής. Μόνον όταν κάποιος προσεγγίζει την ζωή έρχεται στην επιφάνεια η σκιά του. Όσο βρισκόμαστε έξω από αυτήν, είναι δυνατόν να διατηρήσουμε την ακεραιότητα και την αθωότητά μας, αλλά η ζωή κρυσταλλώνει την αληθινή προσωπικότητα η οποία περιλαμβάνει και την σκιά), ενώ ακόμη είχε το βαμμένο με το αίμα μαντήλι, και έτσι ήταν σε θέση να το κάνη. Μπορούμε να παρατηρήσουμε την ίδια αδυναμία μέσα μας κάθε φορά που δεν αναλαμβάνουμε πλήρη ευθύνη γι’ αυτό που είμαστε, ή γι’ αυτό που απαιτεί η κατάσταση. Παίρνουμε τον δρόμο της μικρότερης αντίστασης – καθώς έκανε η πριγκήπισσα όταν έφερε το νερό η ίδια, αντί να μπη στον κόπο να υποστηρίξη την γνώμη της και να κρατήση την υπηρέτρια στην πραγματικής της θέση- αλλά ξεχνάμε πως με αυτόν τον τρόπο χάνουμε ένα κομμάτι του εαυτού μας, το οποίο τότε πέφτει στην κυριαρχία του ασυνειδήτου, σε αυτήν την περίπτωση της σκιάς. Αυτό μειώνει την συνειδητότητά μας – όπως έγινε με την πριγκήπισσα – και την επόμενη φορά η προσοχή μας αφαιρείται την κρίσιμη στιγμή, και έτσι χάνουμε το ελιξήριό μας – το μέσο προστασίας μας απέναντι στην κυριαρχία της σκιάς – όπως η πριγκήπισσα έχασε το ποτισμένο με αίμα μαντήλι. Αυτή η προστασία συμβολίζεται πολύ ωραία εδώ με τις σταγόνες από αίμα, οι οποίες προέρχονται από την ίδια την καρδιά της αρχής του έρωτα (δηλ. την Μητέρα).

Όταν η πριγκήπισσα έχει χάσει αυτόν τον οδηγό, αυτή την σύνδεση με την καθοδηγητική αρχή της γυναίκας, έχει παραδώσει τον εαυτό της στα χέρια της σκιάς, η οποία έπειτα αναλαμβάνει τον κύριο ρόλο, και μειώνει την αρχετυπική εικόνα του εγώ στον βαθμό της υπηρέτριάς της. Η πριγκήπισσα κάνει τότε το μόνο πράγμα που μπορεί να κάνη για να σώση την ζωή της, δέχεται ταπεινά τον ρόλο της υπηρέτριας, και υπόσχεται να μην πη ποτέ σε κανέναν τί έχει συμβή.

Όταν έχουμε επιτρέψει στην σκιά να πάρη τα ηνία, παραμελώντας τα πράγματα που θα έπρεπε να είχαμε κάνει, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της πριγκήπισσας και να ασκήσουμε την αρετή της τέλειας ταπείνωσης. Θα πρέπει να δούμε τί έχουμε κάνει και να αποδεχθούμε τις συνέπειες, με τον ίδιο τρόπο που, για να ανακτήσουμε τον έλεγχο ενός αυτοκινήτου που ντεραπάρει, θα πρέπει πρώτα να το οδηγήσουμε ντεραπάροντας. Δεν υπάρχει ελπίδα να επανακτήσουμε τον έλεγχο της σκιάς μας εάν κάνουμε τα πράγματα χειρότερα με το να αρνούμαστε να δούμε τί έχει συμβή. Η πριγκήπισσα είναι αρκετά σοφή ώστε να δεχθή την κατάσταση: συμπεριφέρθηκε σαν μια μικρή χήνα, και έτσι γίνεται αδιαμαρτύρητα η «χηναρού». Η κατάστασή της, πάντως, είναι τώρα πολύ άσχημη, ο animus και η σκιά έχουν παντρευθή, πράγμα που, όπως έχουμε δει, είναι ο,τι χειρότερο μπορεί να γίνη, και ακόμη και το φιλικό της ένστικτο, ο Falada, στέλνεται για σφαγή.

Η αρχετυπική κατάσταση που ζωγραφίζεται εδώ είναι αυτή που συχνά μπαίνει σε κίνηση όταν μια γυναίκα χάση το παιχνίδι με την σκιά της. Η σκιά όχι μόνον παντρεύεται με τον animus, αλλά επίσης καταστρέφει το ένστικτό της γυναίκας, και το μόνο που μπορεί να σώση η πριγκήπισσα, δηλ. το πρωτότυπο του εγώ, είναι το  κ ε φ ά λ ι. (Σημ.:Η ομιλία με ένα κεφάλι είναι ένα γνωστό αρχετυπικό μοτίβο, όπως παραδείγματος χάριν συμβαίνει με τον Wotan και τον Mimir). Το κεφάλι σε αυτήν την περίπτωση αντιπροσωπεύει πάνω απ’ όλα τον φυσικό νου, ένα είδος αδυσώπητης, αμείλικτης ειλικρίνειας που υπάρχει μέσα σε κάθε γυναίκα, αν και αυτή συνήθως προτιμάει να κάνη την κουφή απέναντι του.(Αυτός είναι ο νους που ήδη αναφέραμε  σαν το «δικαστήριο συνείδησης» της Christina Alberta, και σαν τον παπαγάλο Old Nick στο έργο «Η χώρα του πράσινου δελφινιού»). Το ότι η πριγκήπισσα έσωσε αυτόν τον νου και του επέτρεπε να της μιλάει καθημερινά, ήταν η ηρωική της πράξη που στο τέλος έσωσε την κατάσταση. Πολλές φορές ολόκληρη η ζωή μιας γυναίκας εξαρτάται από το αν θα έχη αυτήν την ευκαιρία να ακούση την εσωτερική της φωνή, η οποία ξέρει ποια είναι στην πραγματικότητα, και η οποία δεν θα της επιτρέψη ποτέ να εξαπατήση τoν εαυτό της.

Κάθε πρωί, καθώς η πριγκήπισσα οδηγεί τις χήνες της κάτω από την σκοτεινή πύλη – δηλαδή το πιο σκοτεινό και θλιβερό μέρος στην δική της via dolorosa – χαιρετάει  το κεφάλι του Falada, και εκφράζει την λύπη της που είναι κρεμασμένο εκεί. Με άλλα λόγια, αυτό την σταματάει από την συνεχιζόμενη αμαρτία της να ακολουθή τον δρόμο της μικρότερης δυνατής αντίστασης, και της θυμίζει ότι η ταπεινή της θέση σαν χηναρού δεν είναι η τελική λύση. Με αυτόν τον τρόπο την φέρνει αντιμέτωπη με ολόκληρη την πραγματικότητά της, πράγμα που – όπως τονίζει ο Jung στο έργο «Ψυχολογία και Αλχημεία» -είναι αυτό που φοβόμαστε περισσότερο (Σημ.: «Ψυχολογία και Αλχημεία», σ. 298. Άπαντα, τόμος 12, σ. 208). Επειδή όπως μας τονίζεται ιδιαίτερα στο παραμύθι, η πριγκήπισσα ήταν πολύ ταπεινή, και επομένως δεν της άρεσε να υπερασπίζεται τον εαυτό της απέναντι στην υπηρέτρια, δεν μπορεί να αφήση τις αντίθετες ιδιότητές της – υπερηφάνεια και εγκόσμια φιλοδοξία – στα χέρια της σκιάς της, επειδή αναπόφευκτα θα την καταστρέψουν. Πρέπει να θυμάται ποια είναι και να δέχεται την ευθύνη για την θέση της, γιατί αλλοιώς θα ραγίση την καρδιά της μητέρας της: θα δολοφονήση την αληθινή ουσία της ύπαρξής της και της θηλυκής αρχής του έρωτα. Αυτό το παραμύθι μας δείχνει ένα πολύ όμορφο κομμάτι του αρχετυπικού στοιχείου ολόκληρης της ανεκτίμητης τεχνικής της συγκρότησης διαλόγου με τον animus μας. Εάν μπορέσουμε να διευθετήσουμε τα πράγματα με το ίδιο μας το ασυνείδητο, εάν μπορέσουμε να φθάσουμε στην εσωτερική αλήθεια, πολλές φορές αυτό αντανακλάται στον εξωτερικό κόσμο και διορθώνει τα πράγματα και εκεί, με έναν  τρόπο που δεν θα μπορούσαμε ποτέ να επιτύχουμε με εξωτερικά μέσα.

Όταν η πριγκήπισσα έχει περάσει μέσα από την σκοτεινή πύλη της θλίψης και έχει επιτρέψει στην φωνή της αλήθειας να φθάση ως αυτήν, έχει συγκεντρώσει αρκετή δύναμη ώστε να αντιμετωπίση τις υπόλοιπες δοκιμασίες της ημέρας χωρίς να δειλιάση. Θα πρέπει να βοσκήση τις χήνες της, δηλαδή να κρατήση αυτά τα φτερωτά και μαχητικά ζώα συγκεντρωμένα, να φροντίση ώστε να τραφούν, και να μην αφήση καμιά από αυτές να χαθή. Οι χήνες συνδέονται συχνά με αρνητικού χαρακτήρα μητέρες – θεές και με μάγισσες στους μύθους και στα παραμύθια. Συνδέονται με την Νέμεση, παραδείγματος χάριν, την θεότητα της μοίρας, και με την Ρωσική αρχι-μάγισσα Baha-Yaga. Η πριγκήπισσα, με το να χάση το ποτισμένο με το αίμα μαντήλι, έχει χάσει την σύνδεσή της με την  θ ε τ ι κ ή  μητρική μορφή, επομένως θα πρέπει τώρα κατά φυσικό τρόπο να υπηρετήση μια    α ρ ν η τ ι κ ή  μητρική μορφή, και να βοσκήση τις χήνες της.

Η ιστορία του χτενίσματος των μαλλιών της έχει περίπου την ίδια ιδέα. Σε αυτήν την περίπτωση, οι τρίχες των μαλλιών της θα αντιπροσώπευαν τις σκέψεις της, και ο Kϋrdchen – σαν η παιδαριώδης και ανεύθυνη μορφή του animus – φυσικά κάνει ό,τι μπορεί για να θέση τις σκέψεις της (τα μαλλιά της) κάτω από την εξουσία του, και να τις χρησιμοποιήση για τους δικούς του σκοπούς, δηλαδή να την γεμίση με γνώμες του animus. Έχασε το παιχνίδι με την σκιά της στην πορεία προς τον θετικό της animus, και θα πρέπει τώρα να λογαριασθή μαζί του σε μια λιγότερο φιλική μορφή. Αλλά επειδή βρίσκεται σε επαφή – μέσω των συνομιλιών της με τον Falada – με τις δυνάμεις της φύσης, ο άνεμος την βοηθάει και φυσάει μακριά κάθε πρωί το καπέλο του Kϋrdchen, έτσι ώστε να έχη να ασχοληθή με τις δικές του υποθέσεις, και αυτή να μπορή να τακτοποιήση τις σκέψεις της με ησυχία και ανενόχλητα. Ο άνεμος είναι πιθανόν η πιο πρωταρχική εικόνα που υπάρχει για το πνεύμα καθ’ εαυτό (Σημ.: για να αναφέρουμε ένα πολύ γνωστό παράδειγμα: η «φερόμενη βιαία πνοή» που ακούσθηκε πριν εμφανισθούν οι διαμεριζόμενες γλώσσες πυρός, όταν το Πνεύμα κατέβηκε στους Αποστόλους κατά την Πεντηκοστή. (Πράξεις, 2, 2 κ.ε.), και κάθε τόσο βρίσκουμε μπροστά μας μια θαυμάσια εικόνα του αρχετυπικού υπεδάφους του προβλήματός μας. Βλέπουμε ότι ο αρνητικός, παιδαριώδης, πειραχτικός animus, ο Kϋrdchen, είναι αδύναμος απέναντι στο πνεύμα το ίδιο, και ότι, αν μπορέσουμε και φθάσουμε αυτά τα βάθη μέσα στην ψυχή μας, θα μπορέσουμε να αποκτήσουμε δυνάμεις που θα μας βοηθήσουν όταν εμείς θα είμαστε ανίκανοι να βοηθήσουμε τον εαυτό μας. Εάν η πριγκήπισσα – σαν η αρχετυπική εικόνα του εγώ – είχε στηριχθή σε λογικά και συνειδητά μέσα, θα μπορούσε μόνο να είχε καυγαδίσει με τον Kϋrdchen, και αυτός σίγουρα θα είχε μπορέσει να αποκτήση μερικά από τα μαλλιά της. Αυτό μας δείχνει ότι ο άμεσος τρόπος αντιμετώπισης του animus με επιχειρήματα είναι συχνά άσοφος, και συχνά καταλήγει σε μια σειρά από γνώμες και ένα απελπιστικό συναίσθημα ήττας, και μας δίνει επίσης μια ιδέας της καθολικής προσπάθειας που απαιτείται στην μακριά πορεία μας προς την επίτευξη ενός σωστού  m o d u s   v i v e n d i  με τον animus μας.

Είναι ενδιαφέρον ότι είναι ακριβώς ο Kϋrdchen, όταν αποτυγχάνει στα σχέδιά του, που κάνει το ζήτημα γνωστό στην αυλή του βασιλιά, και έτσι έμμεσα φέρνει την λύση. Ο διπλός ρόλος του animus φαίνεται πολύ καθαρά εδώ. Εάν η πριγκήπισσα είχε υποχωρήσει μπροστά σε αυτήν την πειραχτική, παιδαριώδη, ανόητη πλευρά του animus της και τον είχε αφήσει να της κλέψη τα μαλλιά, θα είχε βρεθή στην ίδια θέση με την Jeanne Fery στην αρχή της κατάληψής της, όταν αυτή, με φαινομενικά αθώο τρόπο, δέχθηκε τα μήλα και το άσπρο ψωμί από την πατρική μορφή. Έτσι η πριγκήπισσα θα είχε κάνει το πρώτο βήμα για να γίνει μια άλλη Jeanne Fery, και, εάν δεν είχε σταματήσει τον φαινομενικά αθώο, αν και πειραχτικό Kϋrdchen, αυτός θα είχε σύντομα πάρει μια πιο αρνητική, και τελικά ακόμη και καταχθόνια όψη. Αλλά, καθώς αυτή μένει σταθερή, ο Kϋrdchen αναγκάζεται να απευθυνθή σε μια ανώτερη αυθεντία, και έτσι η θετική πλευρά του animus αρχίζει να μπαίνει το παιχνίδι.

Αυτό μας δίνει μια ιδέα για τα ζωτικής σημασίας ζητήματα που βρίσκονται πίσω από το επιφανειακά ασήμαντο υλικό των σκέψεων που περνούν από το μυαλό μας κατά την καθημερινή μας ζωή. Κάθε φορά που δίνουμε τόπο σε μια γνώμη του animus, επιτρέπουμε στον “Kϋrdchen” να μας κλέψη μια τρίχα, και κινούμαστε, ασυναίσθητα αλλά σταθερά, προς την κατεύθυνση της Jeanne Fery. Αντίθετα, κάθε φορά που μπορούμε να σκεφθούμε έναν τρόπο για να εμποδίσουμε αυτή την κλοπή – να αντιστεκώμαστε στους υπαινιγμούς και στις γνώμες του animus – προχωρούμε ένα βήμα προς την λύση που περιμένει όλους μας, όπως συνέβη με την πριγκήπισσα, αν και φυσικά με τελείως διαφορετικό τρόπο σε κάθε ατομική περίπτωση.

Όταν ο βασιλιάς επιβεβαίωσε τις δηλώσεις του Kϋrdchen με το να κρυφθή ο ίδιος και να ακούση την συζήτηση της κοπέλλας με τον Falada, και είδε τον άνεμο να εκπληρώνη το αίτημά της, κάλεσε την χηναρού και της ζήτησε να του πη την ιστορία της. Αυτή όμως έμεινε πιστή στην συμφωνία της με την σκιά, και αρνήθηκε να παραβή τον όρκο σιωπής που είχε κάνει. Αυτό επίσης μας δίνει έναν πολύτιμο υπαινιγμό όσον αφορά τις δοσοληψίες μας με την σκοτεινή μας πλευρά. Πολλοί άνθρωποι κάνουν το λάθος να πιστεύουν ότι μπορεί κανείς να αφομοιώση την σκιά με το να ζη εξωτερικά, ηθελημένα, τις ιδιότητές της. Αλλά αυτό το λάθος οδηγεί μόνο σε ταύτιση με την σκιά: αλλάζουμε ρόλους, μπορούμε να πούμε, και δεν κερδίζουμε τίποτε έτσι. Αλλά κρατώντας την συμφωνία μας με την σκιά – όπως κάνει η πριγκήπισσα εδώ – της δίνουμε το δικαίωμα να υπάρξη, και πληρώνουμε το χρέος μας σε αυτήν, επειδή στο κάτω-κάτω η υπηρέτρια είχε χαρίσει την ζωή στην πριγκήπισσα όταν είχε την δύναμη να την καταστρέψη εντελώς.

Ο βασιλιάς τότε πείθει την πριγκήπισσα να χωθή μέσα στην σιδερένια σόμπα, και να πη σε αυτήν τα βάσανά της. Η σόμπα εδώ αντιπροσωπεύει την μήτρα, μέσα στην οποία η πριγκήπισσα θα πρέπει να μπη για να ξαναγεννηθή, ή τον αλχημιστικό καυστήρα, μέσα στον οποίο γίνεται η διαδικασία της μεταμόρφωσης. Εδώ η πριγκήπισσα μπορεί να μιλήση, επειδή αναθέτει την μοίρα της στα χέρια του Ταυτού, έτσι ώστε αυτό – και όχι το εγώ – να αποφασίση. Επίσης υφίσταται μια μεταμόρφωση, έτσι ώστε ο βασιλιάς, ο οποίος την έχει ακούσει μέσα από ένα σωλήνα, να μπορέση τώρα να την αποκαταστήση στον βασιλικό βαθμό, στον οποίο είχε γεννηθή. Την ντύνει με βασιλικά ρούχα και κανονίζει την γαμήλια τελετή, έτσι ώστε τελικά, μετά από πολλές δοκιμασίες και λάθη, η πριγκήπισσα κατορθώνει να προσεγγίση την θετική μορφή του animus, στο πρόσωπο του γιου του βασιλιά.

Η ψεύτικη νύφη – η σκιά – κάθεται από την άλλη πλευρά του στην γιορτή και προφέρει η ίδια την τιμωρία της, νομίζοντας ότι καταδικάζει κάποιον άλλο. Η σκιά έτσι ξεπερνάει τα όριά της και πρέπει να υποταχθή στην ανάγκη της αποδυνάμωσής της: σέρνεται γυμνή μέσα σε ένα βαρέλι μέσα στους δρόμους μέχρι που πεθαίνει (Σημ.: Αυτό το μοτίβο δείχνει μια διαφορά ανάμεσα στα αρχετυπικά συμβάντα στα παραμύθια και στις ατομικές περιπτώσεις. Τα αρχέτυπα ποτέ δεν πεθαίνουν στην πραγματικότητα, έτσι ο θάνατος μιας αρχετυπικής μορφής σημαίνει μεταμόρφωση), δηλαδή μετατρέπεται σε μια άψυχη σκιά που ακολουθεί το εγώ όπως η συνηθισμένη σκιά ακολουθεί το σώμα. Αλλά η πριγκήπισσα – σαν νύφη του γιου του βασιλιά – πρέπει να δεχθή την ευθύνη για αυτό που είναι, και να μην επιτρέψη στην φυσική της τάση για παραίτηση να την παραπλανήση άλλη φορά, ώστε να παίξη μόνο ένα κομμάτι του ρόλου της.

7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Αυτό το παραμύθι μας έδειξε ένα από τα άπειρα αποσπάσματα των ανεξάντλητων συνδυασμών και δυνατοτήτων, που βρίσκονται κρυμμένες στο αρχετυπικό υπόβαθρο κάθε ατομικής ζωής. Καθώς λέει ο Jung στον επίλογο του βιβλίου του «Ψυχολογία της Μεταβίβασης»: «Η σειρά των εικόνων (Σημ.: Πρόκειται για μια σειρά από το “Rosarium Philosophorum”) που μας χρησίμευσαν σαν «μίτος της Αριάδνης» είναι μια ανάμεσα σε πολλές όμοιες, έτσι ώστε θα μπορούσαμε εύκολα να διαμορφώσουμε μερικά άλλα μοντέλα επάνω στα οποία θα εργαζόμασταν, και τα οποία θα έδειχναν την διαδικασία της μεταβίβασης, το κάθε ένα κάτω από διαφορετικό φως. Αλλά κανένα μοντέλο από μόνο του δεν θα μπορούσε να εκφράση με πληρότητα τον απέραντο πλούτο των ατομικών παραλλαγών, που όλες τους έχουν την «αιτία ύπαρξης» τους. (Σημ. «Ψυχολογία της Μεταβίβασης», Rascher & co, Ζυρίχη, 1946, σ. 258. Άπαντα, τόμος 16, σ. 320). Το ίδιο ισχύει για οποιαδήποτε ιστορία που μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει σαν «μίτο της Αριάδνης» όσον αφορά το πρόβλημα της επαφής με τον animus. Ο «απέραντος πλούτος των ατομικών παραλλαγών»  – που ο κάθε ένας μας συναντάει στην προσπάθειά του να γνωρίση και να έρθη σε κάποια συμφωνία με τον animus – είναι τόσο ανεξάντλητος, ώστε θα ήταν κάτι μάταιο, σε ένα έργο με τις διαστάσεις αυτού του συγγράμματος, να τον δείξουμε σε λειτουργία στην ζωή ενός συγχρόνου ατόμου, για να μην μιλήσουμε για την μακριά ιστορία όλων των σχετικών περιπτώσεων, που θα ήταν επίσης απαραίτητη. Επιπλέον, το αρχετυπικό υλικό έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα απέναντι στο προσωπικό υλικό, στο ότι όλοι έχουμε το ίδιο αρχετυπικό υπόβαθρο, αν και έχει κρυσταλλωθή με διαφορετικό τρόπο σε κάθε περίπτωση· αντίθετα, σε ατομικό επίπεδο υπάρχει πάντοτε μεγάλος πειρασμός να ταυτισθούμε με το προσωπικό υλικό άλλων ανθρώπων, και έτσι να αποσπάσουμε τα πράγματα από το προσωπικό τους περιβάλλον, και να τα εφαρμώσουμε σε λάθος θέση.

Θα ήθελα, πάντως, συμπερασματικά, να επιστρέψω για λίγο στην εποχή μας, και να σας δώσω ένα απόσπασμα από ένα σύγχρονο όνειρο, το οποίο δείχνει το ίδιο πρόβλημα με διαφορετικό ένδυμα. Είναι ένα κομμάτι από μια πολύ ενδιαφέρουσα σειρά, που εικονογραφεί την σύγκρουση ανάμεσα στην συλλογική οπτική γωνία του animus , και την έντονα προσωπική άποψη της σκιάς. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι η ονειρευόμενη δεν έκανε τότε ψυχανάλυση, πράγμα που σημαίνει ότι το υλικό σε αυτήν την περίπτωση είναι περισσότερο απλοϊκό και αδιαφοροποίητο.

Η ονειρευόμενη έβλεπε συνεχώς στα όνειρά της ότι ήταν χωρισμένη στα δύο, από την μια μεριά σε έναν αμείλικτα αυστηρό animus, που εμφανιζόταν συνήθως σαν ένας μοναχός ή ιερέας, και από την άλλη σε μια ευαίσθητη παιδιαριώδη σκιά, που εμφανιζόταν σαν ένα παιδί ή μια ευερέθιστη και ευσυγκίνητη γυναίκα. Αφ’ ενός η ονειρευόμενη έπρεπε να αποδέχεται όλες τις υποδείξεις του δίκαιου αλλά αδυσώπητου animus· αφ’ ετέρου, έπρεπε να χαμηλώση τον εαυτό της στο επίπεδο  τ η ς  σ κ ι ά ς,  π ο υ  ή τ α ν  α ν τ ί θ ε  τ ή  στις ρητές εντολές του ιερέα. Στο όνειρο, από το οποίο παίρνω τα στοιχεία που ακολουθούν, η ονειρευόμενη ήταν υποχρεωμένη να παραμείνη όρθια μπροστά στον ιερέα, αλλά εντούτοις βυθίστηκε σε ένα κάθισμα δίπλα στην απελπισμένη γυναίκα. Λέει ότι δεν ξέχασε την εκφρασμένη με σαφήνεια υποχρέωσή της να παραμείνη όρθια, ούτε ενέργησε από ανυπακοή, αλλά αναγκάσθηκε από μια ευσπλαχνική διάθεση που ξεπερνούσε τις δυνάμεις της να καθήση δίπλα σε αυτή την γυναίκα. Έπειτα κοίταξε τον ιερέα, και δεν υπήρχε καθόλου έλεος στο πρόσωπό του, ήξερε λοιπόν ότι θα την τιμωρούσε αυστηρά γι’ αυτό που έκανε. Όταν η ένταση βρισκόταν στο υψηλότερο σημείο, βρέθηκε μέσα σε ένα καθεδρικό ναό με τον ιερέα πίσω της, και την γυναίκα στην οποία είχε συμπαρασταθή μπροστά της. Όλοι περίμεναν κάτι, προφανώς κάποιου είδους κρίση ή απόφαση. Στο τέλος ακούσθηκε μια φωνή, που ερχόταν από πίσω και επάνω από τον ιερέα. Αυτή η φωνή ήταν τόσο επιβλητική όσο ο ίδιος ο ναός, και όλοι άκουγαν με φόβο και χαρά συγχρόνως. Η φωνή ήταν γεμάτη συμπάθεια, και όμως η απόφαση ήταν αυστηρή. Εάν το παιδί (ή η ευαίσθητη γυναίκα) συνερχόταν από τα τραύματά του, η ονειρευόμενη θα μπορούσε να φύγη ήσυχη, διαφορετικά… Η ονειρευόμενη δεν μπόρεσε να ακούση την εναλλακτική απόφαση, αλλά η υπόνοια ήταν πως επρόκειτο για καταδίκη σε θάνατο. Η πιο αυστηρή κρίση, μετριάσθηκε με αυτόν τον τρόπο με την συμπάθεια, έτσι ώστε να μπορή να γίνη αποδεκτή από όλους.

Λίγα μόνο χρειάζεται να προσθέσω σε αυτό το θαυμάσιο όνειρο, που μας δείχνει πώς το εγώ, ο animus και η σκιά, πρέπει  ό λ α  να θυσιάσουν τον εαυτό τους στην θέληση του Ταυτού. Αλλά η πρώτη θυσία θα πρέπει να γίνει από την πλευρά του εγώ, δηλαδή αυτό θα πρέπει να κάνη όλες τις εγωιστικές του απαιτήσεις, που έχουν προβληθεί στην σκιά,  σ υ ν ε ι δ η τ έ ς·  επειδή, όπως είπε ο Jung στην διάλεξη του «Εράνου» με τίτλο: «Η διαδικασία της μεταμόρφωσης στην Θ. Λειτουργία», μπορούμε να θυσιάσουμε μόνο τα πράγματα που έχουμε. (Άπαντα, τόμος 11, σ.σ. 257 κ.ε.). Μόνον εάν εμείς είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε την υπέρτατη θυσία οι ίδιοι, μπορούμε να ελπίσουμε ότι θα κινήσουμε τον animus μας ώστε να θυσιάση την αυτονομία του και την αυταρχική δύναμη που έχει επάνω μας, και να χαμηλώση, έτσι ώστε να γίνη μια λειτουργία που θα μεσολαβή ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο, και θα υπηρετή την φωνή που έρχεται από πίσω και επάνω από αυτόν, την φωνή αυτού που ενώνει τα αντίθετα, ανεξάρτητα αν το ονομάζουμε Θεό ή Ταυτό.

                                  Barbara Hannah,   1951

Τ Ε Λ Ο Σ
 Αμέθυστος

Δείτε εδώ όλες τις προηγούμενες αναρτήσεις.